✍🏼 شیوه‌های واژه‌گزینی (۲)

یکی از راه‌های معادل‌یابی برای کلمات بیگانه، استفاده از امکان گسترش معنای واژه است؛ یعنی محدودهٔ معناییِ واژه‌ای را وسیع‌تر می‌کنیم تا بتوانیم آن را برای مفهومی تازه به‌کار ببریم. مثلاً «سپر» وسیله‌ای جنگی برای جلوگیری از وارد شدنِ ضربه به بدن جنگجویان قدیم بود و با پیشرفت فنّاوری و ورود خودرو، به بخشی از بدنهٔ آن نیز اطلاق شد که کارکردی مشابه دارد. در واژه‌گزینی علمی، به این شیوه «#نوگزینش» گفته می‌شود. «بافت» در زیست‌شناسی و زمین‌شناسی، «بافه» در مهندسی برق، و «هواپیما» در صنعت هوانوردی از این نوع است.

نکته: واژهٔ «هواپیما» به‌صورت صفت در اشعار کهن فارسی به‌کار رفته‌است؛ ازاین‌رو واژه‌ای نوگزیده محسوب می‌شود. از آقای دکتر #علاءالدین_طباطبایی، زبان‌شناس و پژوهشگر و عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ممنونیم که این نکته را تذکر دادند.
#واژه‌_شناسی

(تهیه‌شده در گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)
https://tttttt.me/cheshmocheragh

✍🏼 به‌مناسبت دوم اردیبهشت، روز ملی گفتاردرمانی

💥گفتاردرمان یا گفتاردرمانگر؟

در زبان انگلیسی متخصصی را که به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی و صوتی و گفتاری می‌پردازد، speech and language therapist یا speech therapist می‌نامند. در زبان فارسی دو معادل «گفتاردرمان» و «گفتاردرمانگر» در برابر این واژه به‌کار رفته‌است. گروهی از زبان‌شناسان معتقدند «–درمان» در ترکیب با اسم، نقش ریشهٔ فعلی را ایفا می‌کند و همان‌طور که «شب‌کار» و «خردباور» در زبان فارسی ساخته شده‌است، کاربرد واژهٔ «گفتاردرمان» درست است. گروهی دیگر استدلال می‌کنند که «درمان» جزء اسمیِ فعل مرکبِ «درمان کردن» است و برای ساخت اسم فاعل آن، باید به‌منظور تأکید بیشتر، از پسوندِ «–گر» استفاده کرد؛ بنابراین، «گفتاردرمانگر» را صحیح‌تر می‌شمرند.

با استفاده از: #علاءالدین_طباطبایی. ترکیب در زبان فارسی. بررسی ساختاری واژه‌های مرکب. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۳

(تهیه‌شده در گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)

#واژه‌شناسی
https://tttttt.me/cheshmocheragh

💥 زادروز #علاءالدین_طباطبایی

فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. #علاءالدین_طباطبایی. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۹۵.
@cheshmocheragh

📚 #فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است
«درست و غلط در زبان از دیدگاه زبان‌شناسی» عنوان مجموعهٔ مقاله‌ها و نقدهایی است که انتشارات «کتاب بهار» به‌تازگی و به کوشش فرهاد قربان‌زاده آن را چاپ و منتشر کرده‌است. در این کتاب، که شامل بیست مقاله از گروهی از زبان‌شناسان سرشناس ایرانی چون #محمدرضا_باطنی، #علی‌_اشرف_صادقی، #علاءالدین_طباطبایی، #ابوالحسن_نجفی، و دیگران است، دیدگاه‌های غیرعلمی و رایج دربارهٔ زبان فارسی و درست و غلط در زبان فارسی، از منظر علم زبان‌شناسی بررسی شده‌است. موضوعاتی چون: درست‌نویسی و غلط نویسی در زبان فارسی؛ ارتباط زبان، زبان‌شناسی، دستور زبان و ویراستاری؛ تحول زبان؛ تلفظ طبیعی و زبان معیار در صدا‌و‌سیما و خطاهای تلفظی در صدا‌و‌سیما و مانند آن از جمله مقاله‌هایی هستند که در این مجموعه بررسی شده‌است. مقاله‌ها و نقدهای بیست‌گانه در این کتاب بر اساس ترتیب الفباییِ نام خانوادگی نویسندگان مرتب شده‌اند و مخاطب آن ویراستاران، نویسندگان و مترجمان هستند.
#معرفی_کتاب
@cheshmocheragh

💥به‌مناسبت زادروز دکتر #علاءالدین_طباطبایی، عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

ترکیب در زبان فارسی: بررسی ساختاریِ واژه‌های مرکب. علاء‌الدین طباطبایی. تهران: کتاب بهار، ۱۳۹۵.
@cheshmocheragh

📚#فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است

ترکیب از جمله پرکاربردترین و پربسامدترین فرایند‌های واژه‌سازی است. ازاین‌رو، بررسی این شیوهٔ واژه‌سازی اهمیت دارد. کتاب «ترکیب در زبان فارسی: بررسی ساختاری واژه‌های مرکب»، تألیف دکتر #علاء‌الدین_طباطبایی، به‌تفصیل به بررسی این فرایند زایا در زبان فارسی می‌پردازد. در این کتاب، واژه‌های مرکب با توجه به ساختار و روابط نحوی-معناییِ عناصر سازندهٔ آن‌ها با یکدیگر طبقه‌بندی شده‌است. نگارنده برای شناخت امکانات واژه‌سازی زبان فارسی در حدود بیست‌هزار واژهٔ مرکب را بررسی کرده و از سه منبع اصلیِ «فرهنگ سخن»، «فرهنگ املایی خط فارسی»، و «فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان» یاری گرفته‌است.
در پنج فصل این کتاب موضوعاتی چون: طبقه‌بندی واژه‌های مرکب برحسب ساختار دستوری، ساختارهای دارای وند ترکیب‌ساز، ترکیب‌های عطفی، پیشایند‌های مکانی-زمانی، و ساختارهای دارای عددواره بررسی شده‌اند.
#معرفی_کتاب
@cheshmocheragh

✅ عاقل‌تر از او کسی نیست.
✅ عاقلان دانند.
در این جمله‌ها «عاقل» اسم است یا صفت؟
بر اساس یکی از تحلیل‌های دستوری، همان‌طور که معنای واژه‌ها تغییر می‌یابد، مقولهٔ دستوری آن‌ها نیز تغییر می‌کند، و این فرایند «تغییر مقوله» خوانده می‌شود. تغییر مقولهٔ صفت به اسم (مانند جمله‌های بالا)، صفت به قید (مثل راه خانهٔ ما مستقیم است و مستقیم به خانه رفت)، و اسم و صفت به فعل (مانند جنگ و می‌جنگد؛ خشک و می‌خشکد) «تغییرمقوله‌های زایا» نامیده می‌شوند. بنابراین، «عاقل» در جمله‌های بالا دومقوله‌ای است؛ در جملهٔ نخست صفت است و در دومی اسم. کمتر واژه‌ای می‌تواند سه‌مقوله‌ای باشد، یعنی صفت‌هایی که کاربرد اسمی دارند، کاربرد قیدی ندارند و برای ساختن قید از آن‌ها، باید از پسوندهای قیدساز استفاده کرد. مثل: مرد عالِم، عالمان دین، عالمانه اظهار نظر کردن.

خلاصه‌شدهٔ بخشی از مقالهٔ: «تغییر مقوله در زبان فارسی»، از #علاءالدین_طباطبایی، نامهٔ #فرهنگستان، دورهٔ هشتم، ش ۲، (ش پیاپی: ۳۰)، ۱۳۸۵، ص ۳۲-۳۷.
#دستور_زبان

https://tttttt.me/cheshmocheragh

🌱 به‌مناسبت زادروز دکتر #علاءالدین_طباطبایی (۱۳۳۶)، عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

انسان برای ناميدن اشيای نوپديد و بيان مفاهيم تازه به واژه‌های جديد احتياج دارد، و همهٔ زبان‌ها اين توان را دارند که در صورت نياز واژه‌های تازه بسازند.
ساختن واژه‌های جديد به دو روش انجام می‌پذيرد: ناخودآگاه و آگاهانه.
واژه‌سازی ناخودآگاه را عامهٔ مردم بر اساس شمّ زبانیِ خود به صرافت طبع و بی‌آنکه فرايندهای واژه‌سازی را آگاهانه آموخته باشند انجام می‌دهند. ... بی‌ترديد، بخش اعظم واژه‌های هر زبان از اين طريق ساخته شده‌اند.
واژه‌سازی آگاهانه را شخص یا نهاد معیّنی با وقوف به قواعد واژه‌سازی انجام می‌دهد و حاصل آن معمولاً واژه‌های عالمانه است. ...
نکتهٔ بسیار مهمی که نباید از آن غفلت کرد این است که میان واژه‌سازی ناخودآگاه و واژه‌سازی آگاهانه مرزی عبورناپذیر وجود ندارد؛ هر دو مبتنی بر قواعد دستوری‌اند و مشترکات فراوان دارند. ... .

برگرفته از مقالهٔ «بررسی فرایندهای واژه‌سازی عامیانه بر اساس فرهنگ اصطلاحات عامیانهٔ خودرو»، علاءالدین طباطبایی، مجلهٔ نامهٔ فرهنگستان، پاییز ۱۳۸۴، شمارهٔ پیاپی: ۲۷، ص ۱۹۲–۲۰۱.

https://tttttt.me/cheshmocheragh

✍🏼 به‌مناسبت دوم اردیبهشت، روز ملی گفتاردرمانی

💥گفتاردرمان یا گفتاردرمانگر؟

در زبان انگلیسی متخصصی را که به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی و صوتی و گفتاری می‌پردازد، speech and language therapist یا speech therapist می‌نامند. در زبان فارسی دو معادل «گفتاردرمان» و «گفتاردرمانگر» در برابر این واژه به‌کار رفته‌است. گروهی از زبان‌شناسان معتقدند «–درمان» در ترکیب با اسم، نقش ریشهٔ فعلی را ایفا می‌کند و همان‌طور که «شب‌کار» و «خردباور» در زبان فارسی ساخته شده‌است، کاربرد واژهٔ «گفتاردرمان» درست است. گروهی دیگر استدلال می‌کنند که «درمان» جزء اسمیِ فعل مرکبِ «درمان کردن» است و برای ساخت اسم فاعل آن، باید به‌منظور تأکید بیشتر، از پسوندِ «–گر» استفاده کرد؛ بنابراین، «گفتاردرمانگر» را صحیح‌تر می‌شمرند.

با استفاده از: #علاءالدین_طباطبایی. ترکیب در زبان فارسی. بررسی ساختاری واژه‌های مرکب. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۳

(تهیه‌شده در گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)

#واژه‌شناسی
https://tttttt.me/cheshmocheragh